Rouw om je naaste die is overleden of ernstig ziek is, kan tijdens de feestdagen extra moeilijk zijn. Kerst, oud & nieuw, een verjaardag, Pasen, het vieren en samenzijn ziet er nu anders uit. Misschien is dat dit jaar wel voor het eerst. Ken je dat gevoel dat je de hele boel het liefst wil overslaan en met een dekentje op de bank wil kruipen? Hoe ga je hiermee om? En voor degene die iemand in rouw in zijn omgeving heeft, hoe kun je steun bieden? Lees verder voor ideeën en bemoedigende woorden.

Rouw tijdens de feestdagen: niks moet

Tijdens feestdagen zoals kerst, oud & nieuw, verjaardag of Pasen voel je het misschien nog meer dan anders: er ontbreekt iemand. Je dierbare is overleden of is ernstig ziek en ligt in het ziekenhuis of hospice. Jullie hadden zo je eigen manier en tradities om samen de feestdagen te vieren. Dat ziet er allemaal anders uit nu. Iedereen lijkt in feeststemming, maar jij voelt je verdrietig en somber. Het voelt oneerlijk.

Het is misschien een open deur, maar ik denk dat het het belangrijkst is dat je zo goed mogelijk voor jezelf zorgt. En bedenk dat niks moet. Wat wil jij? Omring je alleen met mensen die je echt wilt zien. Het kan fijn zijn om samen herinneringen op te halen, om degene die je zo mist te herdenken. In gedachten is hij of zij er echt wel bij. Maar ook niemand willen zien mag. Je omgeving snapt (hopelijk) heus wel dat het lastig voor je is om in het feestgedruis te stappen. Maar voel je ook vooral niet schuldig als je wél behoefte hebt aan feestgedruis. Iedereen gaat op zijn eigen manier met rouw om.

Steun aan iemand in rouw

Iemand in rouw willen steunen, tijdens de feestdagen en ook daarbuiten, kan als een uitdaging voelen. Hoe steun je iemand die diep verdrietig is? Mijn advies zou zijn om het gewoon te vragen. Waar heb je behoefte aan, wat kan ik voor je doen? Niet ‘bel me als je wat nodig hebt’. Die stap is vaak te groot voor een rouwende. Vraag actief ‘wat kan ik voor je doen’? Vaak is een luisterend oor bieden al voldoende, en hoef je zelf niet zoveel te zeggen. Of samen een wandeling maken, koken voor de ander, samen een serie kijken.

Denk er niet te moeilijk over, een beetje troost bieden zit ‘m in kleine dingen. En wees niet bang voor de emotie van de ander, laat de tranen er maar gewoon zijn. 

Wil je eens van gedachten wisselen over bovenstaande? Of heb je een vraag over het voorbereiden of regelen van een begrafenis of crematie? Er is tegenwoordig meer mogelijk dan je denkt bij een uitvaart. Of dit nu gaat om de locatie, specifieke wensen van de overledene of nabestaanden, de kist of de aankleding. Bel of mail me gerust, ik sta je graag te woord, volledig vrijblijvend.

Hemelpost is post voor iemand die je moet missen. Ik kwam dit initiatief in een krantenartikel tegen. Op een aantal begraafplaatsen staan brievenbussen met ‘post voor de hemel’. Je kan hierin anoniem je brief of kaart posten. Je gedachten delen met je dierbare overledene die je zo mist. Of zeggen wat je eerder niet hebt kunnen zeggen. Zo ben je even bij je dierbare, een moment voor jezelf. Er hoeft geen adres of afzender op, je hoeft je naam er niet bij te zetten. Het mag wel natuurlijk.

Naast de brievenbussen waar je je post kunt achterlaten, is er nu ook het Hemelpost-pakket. Een luxe vormgegeven bewaarbox, waarin je de brief die je hebt geschreven voor je nabestaanden kunt bewaren. Bedoeld voor hen om te openen als jij er niet meer bent.

‘Rouw is liefde die zijn adres kwijt is.’

Hemelpost, een mooi ritueel

Onlangs zijn in de gemeente Heusden in Brabant op drie begraafplaatsen brievenbussen voor ‘hemelpost’ geplaatst. Deze begraafplaatsen liggen in Heusden, Drunen en Vlijmen. Initiatiefnemer is rouwtherapeut Willemien Jobsen uit Drunen. Zij merkte dat er sinds de pandemie bij het afscheid van dierbaren meer behoefte is aan rituelen en symbolen. Het schrijven van een brief of kaart of het maken van een tekening is zo’n ritueel. Je ‘praat’ even met je dierbare, vertelt wat je bezig houdt of waar je mee bezig bent.

De beheerder van de begraafplaats leegt elke week de brievenbussen. De post bewaart hij veilig en zorgvuldig, uiteraard ongeopend. Een ander mooi ritueel is dat alle post op Wereldlichtjesdag, de tweede zondag in december, in een vuurkorf wordt verbrand. Zo gaat de post symbolisch naar de hemel.

Voor iedereen beschikbaar

De brievenbussen voor hemelpost zijn voor iedereen beschikbaar. Dus niet alleen voor degene die een dierbare op de begraafplaats hebben liggen. Ik kan me voorstellen dat het fijn is om je gedachten op papier te zetten. Gewoon even vertellen wat je nu doet, dat je een nieuwe baan hebt gekregen, promotie, gaat verhuizen, dat het goed met je gaat of juist wat minder, wat dan ook. Zo kan je even ‘praten’ met je dierbare overledene, er de tijd voor nemen. Een mooie manier om je dierbare te herdenken. In mijn artikel ‘Sterfdag herdenken: zes tips en ideeën’ vind je meer manieren om je dierbare te herdenken.

Een brievenbus voor hemelpost staat nog niet op heel veel plekken in Nederland. Naast de genoemde begraafplaatsen in Brabant, kun je er een vinden in het rouwcentrum van Uitvaartbureau Fiddelaers in Heeze (Brabant), in Ens (Flevoland), Driehuis (Noord-Holland en Lochem (Gelderland). In dit filmpje van Hart van Nederland geeft Willemien Jobsen toelichting op haar initiatief. Ze hoopt dat dit in meer gemeenten wordt opgepakt. Dat lijkt mij ook een mooi idee.

Hemelpost-pakket voor je laatste brief

Het Hemelpost-pakket is bedacht en ontworpen door Kimm Mulder, ook bekend als De Perkamentdichter. Samen met de brievenbussen is het een nieuwe vorm om uiting te geven aan rouw en gemis. Het Hemelpost-pakket is een product waarin jij zelf de laatste brief kunt bewaren voor iemand die je lief is. Jouw brief wordt pas gelezen als jij er niet meer bent. Post uit de hemel dus.

Als je jouw brief niet zelf wilt bewaren, dan kun je gebruik maken van de Hemelpost Express-service. Als je weet dat het afscheid niet lang meer op zich laat wachten, dan kun je je brief laten bezorgen op een datum na jouw overlijden. Op de trouwdag van je zoon of dochter bijvoorbeeld, als je weet dat je er zelf niet meer bij kan zijn. Of een ander jubileum, de dag dat jullie zoveel jaar getrouwd zouden zijn. Hoe bijzonder is dat, om op zo’n moment post ‘uit de hemel’ te ontvangen.

Het Hemelpost-pakket zie je op de foto hierboven. Het bestaat uit een luxe witte bewaarbox, een wit veertje, zijdepapier en een speciaal ontworpen map met een elastische donkerblauwe band. Aan de rechterkant van de map bevindt zich een blauwe fluwelen envelop met handgeschept wit briefpapier. Als je je brief hebt geschreven, dan bewaar je hem in de envelop op die plek. Verder is er in het midden van de map ruimte voor een kaart met een gedicht. Je kunt een gedicht kiezen uit het Hemelpostassortiment. De gedichten zijn geschreven door De Perkamentdichter.

Meer informatie over dit mooie product vind je op de website van Hemelpost. Je kunt daar ook het Hemelpost-pakket bestellen en meer lezen over hoe de Hemelpost Express-service werkt en wat de tarieven zijn. 

Heb je een vraag over Hemelpost, over een naderende uitvaart of een meer algemene vraag? Bel of mail me gerust, ik sta je graag te woord.

De sterfdag herdenken van een geliefde overledene. Een herdenking na afscheid, waarbij je je dierbare nogmaals in het licht zet. Omdat door corona de uitvaart in heel kleine kring gehouden moest worden. Of op speciale dagen stilstaan bij je overleden dierbare, zoals de verjaardag of moederdag. Door het graf te bezoeken bijvoorbeeld. Of foto’s te kijken. Maar er zijn meer mogelijkheden. Doe hier inspiratie op met zes tips en ideeën om een dierbare te herdenken.

1. As verstrooien, een moment om te herdenken

Wanneer er gekozen is voor een crematie, dan kan je een maand na de uitvaart de as ophalen bij het crematorium. Deze termijn van een maand is wettelijk bepaald in Nederland (wellicht komt hier verandering in bij de nieuwe wetgeving en wordt deze termijn verkort). Je mag er ook langer over doen om de as op te halen. In de meeste crematoria is in het tarief inbegrepen een bewaartermijn van zes maanden.

Overigens kan je er ook voor kiezen om het verstrooien van de as over te laten aan het crematorium als je hier zelf geen behoefte aan hebt. Of geen prettig idee vindt. Je kan er vaak wel bij aanwezig zijn, maar dan bepaalt het crematorium de plek van verstrooien. Dit is vaak een eigen strooiveld, of er wordt gebruik gemaakt van Nationaal Verstrooiterrein Delhuyzen in Arnhem (beheerder hiervan is Yarden).  

Als je zelf wilt verstrooien dan kan je hier echt een moment van maken. Er zijn veel manieren waarop je as kan verstrooien. Op een plek waar je dierbare graag kwam bijvoorbeeld. Officieel moet je wel toestemming hebben van de eigenaar van het land of water waar je wilt verstrooien. Een plek dus op land, maar op het water kan ook, een rivier of de zee. Ook verstrooien vanuit een vliegtuig is een mogelijkheid, net als het oplaten van speciale heliumballonnen met daarin de as. Kijk hiervoor bijvoorbeeld op de website van Hemelvlucht.

Misschien vind je het mooi om een gedicht voor te lezen, herinneringen met elkaar te delen of gewoon stil te zijn. Je in gedachten te verbinden met je overleden dierbare. 

‘Afscheid is de geboorte van een herinnering’
– Salvador Dali
 

2. Een herdenking achteraf organiseren

Aan het begin van de corona pandemie werden uitvaarten erg ingeperkt. Maximaal 30 nabestaanden en geen horeca toegestaan. Voor veel mensen een karige bedoening en niet bevredigend. Aan de andere kant werd vaak het intieme karakter als heel prettig ervaren. De gedachte was vaak ‘dan organiseren we alsnog een herdenking voor iedereen zodra het weer mag’. En dat kan inmiddels. 

Maar je kan om welke reden dan ook een herdenking achteraf willen organiseren. Wanneer iemand een jaar dood is, of tien jaar. Of op die datum 80 of 100 jaar geworden zou zijn. Hoe en waar je dit wilt vormgeven is natuurlijk aan jou. Met of zonder de hulp van je uitvaarbegeleider. Wat past bij je en waar heb je behoefte aan? Gewoon een gezellig samenzijn of wil je ook graag sprekers? Je kan een gedenkhoekje inrichten, iedereen een herinnering op laten schrijven of een kaarsje laten aansteken. Als je hier graag samen over wilt nadenken dan help ik je graag.

3. Schrijf een brief

Alles wat je niet kan of wil uitspreken, kan je toevertrouwen aan papier. Misschien praat je in stilte regelmatig met je overleden dierbare, over wat je aan het doen bent of wat je bezighoudt. Deze gedachten kan je ook toevertrouwen aan papier, door een brief te schrijven. Je brief (of brieven) kan je bewaren in een mooi doosje of op het graf leggen. Je kan er ook een speciaal notitieboekje voor kopen of een mooi schrift. Wellicht helpt het je om in een soort dagboekvorm te schrijven aan je dierbare.

4. Kom samen met een kring naasten en deel herinneringen

De sterfdag herdenken van je dierbare kan je alleen doen, maar misschien is het net zo fijn om een kring naasten om je heen te verzamelen. Kom op de sterfdag, of elke andere speciale dag, bij elkaar voor een etentje en deel herinneringen met elkaar. Dit houdt je dierbare dichtbij. Wees niet bang voor de emoties die het losmaakt. Je kan ze beter uiten, anders zetten ze zich vast in je lichaam. Behalve een etentje kan je ook gaan wandelen of naar een plek toegaan waar je dierbare graag kwam. Samen foto’s, dia’s of filmpjes kijken kan ook fijn zijn.
Toen mijn opa van vaderskant was overleden, in 2006, hebben we in zijn huiskamer met een kring familieleden gezeten. Ieder had zijn eigen herinneringen aan opa, en wat fijn om die van elkaar te horen. Ik bewaar hier warme herinneringen aan. Het was een middag met een lach en een traan.

5. Sterfdag herdenken door een boom te planten

Het planten van een boom of struik ter nagedachtenis aan je dierbare is een mooi ritueel om de herinneringen levend te houden. Ook als je dierbare gecremeerd is, creëer je zo een fijne plek om naartoe te gaan. Je kunt eventueel de as bij die boom verstrooien of de as gebruiken als voeding voor de boom. De boom wordt zo een levend monument. Als je dit een mooi idee vindt, kijk dan eens op de website van ‘Mijn boom’. Zij kweken herinneringsbomen, waarbij de as van je dierbare wordt gebruikt als voedingsbodem. 

6. Sterfdag herdenken: doe iets wat jouw dierbare graag deed

Iets doen wat je dierbare graag deed. Of ergens naartoe gaan waar hij of zij graag kwam. Dit brengt je dierbare weer even dichtbij. Wellicht kan je hier een jaarlijks ritueel van maken. Het geboortedorp van je vader of moeder bezoeken, zijn of haar favoriete café of restaurant, pretpark, bloemenwinkel of museum. Naar hun favoriete muziek luisteren of die ene cake bakken. Of alsnog die reis maken die hij of zij niet meer kon maken. En vind je het moeilijk? Vraag om steun! Uit je eigen kring of van een professional. Rouwen kan eenzaam zijn, maar blijf er niet alleen mee rondlopen.

Waar kan ik je mee helpen? Heb je een specifieke vraag hierover of een meer algemene vraag? Bel of mail me gerust, ik sta je graag te woord.

Een portie troost in Pakhuis de Zwijger in Amsterdam. Een avond over rouw en herdenken met een veelzijdig programma. Ik heb deze avond bezocht op woensdagavond 23 maart. Een boeiende avond met mooie sprekers. Hoe markeren, vergeten of herinneren we onze doden in de loop der tijd? Welke rouw is zichtbaar en wat blijft onzichtbaar? Ervaringsdeskundigen en onderzoekers vertelden erover. Daarnaast was er ruimte voor pitches over laagdrempelige hulp, live én digitaal. In dit artikel zal ik niet de héle avond navertellen, maar licht ik een paar onderwerpen toe die er voor mij uitsprongen.

Dit programma was de derde en laatste in de reeks ‘Met de dood in huis’. Bedoeld om in gesprek te gaan over sterfelijkheid, afscheid en rouw. Om deze onderwerpen bespreekbaar te maken. We praten er namelijk niet zo makkelijk over in Nederland.

Het eerste programma had de titel ‘Dood gaan we allemaal’, en ging over de kunst van het sterven. Het tweede programma heette ‘Waarheen, waarvoor?’, over afscheidsrituelen, muziek en de uitvaart van de toekomst. Deze programma’s zijn net als ‘Een portie troost’ online terug te kijken op de website van Pakhuis de Zwijger.

Jong je ouder(s) verliezen en opeens in de rouw zijn

Het eerste deel van de avond kregen drie jonge vrouwen het woord, die alle drie al hun moeder of beide ouders waren verloren. Ze vertelden over wat dat met hen had gedaan, wat de tijd voor ze had gedaan. Maar ook hoe ze de kracht van hun verdriet hadden kunnen omzetten in iets maken. Een documentaire, een boek, een fotoserie. Nu hoeft natuurlijk niet iedereen die in de rouw is op deze manier aan de slag. Maar deze vrouwen waren al makers en vonden hierin een uitlaatklep.

Hun belangrijkste boodschap? Geef aan bij je familie en vrienden wanneer je behoefte hebt om even over je moeder of vader te praten. En bedenk dat jouw omgeving vaak ook niet weet hoe ze met jouw rouw moeten omgaan. Wees daarom duidelijk wat jouw behoeftes zijn. Daar help je jullie beiden mee. Verder: zoek hulp als je vastloopt. Humanitas bijvoorbeeld biedt steun bij rouw en heeft speciaal voor jongeren lotgenotengroepen. De herkenning die je bij elkaar vindt kan heel helpend zijn en jou die portie troost bieden.

Jong je ouder(s) verliezen: meer lezen en kijken 

Wie waren deze drie jonge vrouwen en waar kun je meer van hen lezen of zien?

Ameline Ansu (socioloog) verloor haar beide ouders toen ze in de twintig was. Omdat ze geen boeken vond voor jongeren en rouw en ze daar wel naar opzoek was, besloot ze er zelf een te schrijven: Van harte gecondoleerd: jong en verder zonder ouder. Ze vertelt hierin de verhalen van een aantal rouwende jongeren.

Nellie Brenner verliest haar moeder plotseling als ze 28 jaar oud is. Enige tijd na haar overlijden heeft Nellie de documentaire ‘Ik rouw van jou’ gemaakt. In deze documentaire onderzoekt ze de de tegenstrijdigheden van het verliezen van een ouder op jonge leeftijd. Rouwen, hoe doe je dat?

Chaja van Kollem verloor anderhalf jaar geleden plotseling haar moeder aan een hartstilstand. Middenin coronatijd. Het niet mogen knuffelen en afstand moeten houden maakten het heel zwaar voor haar. Cinetree maakte een portret van haar: Love in time of crisis. Momenteel maakt Chaja een fotoserie genaamd ‘Een mozaïek van verlorenen’. Ze portretteert hierin mensen in de kleding van hun overleden dierbaren. 

Hulp en ondersteuning via de app Condole

Een andere gast deze avond was Yvette den Hartog. Zij heeft de app ‘Condole’ in het leven geroepen. Yvette verloor ook op jonge leeftijd haar moeder. Vanuit die ervaring heeft ze een boek geschreven en later deze app bedacht.
Met deze app is het mogelijk om herinneringen aan je overleden dierbare levend te houden. Dit doe je door in de app een gedenkpagina te openen, waar meerdere mensen berichtjes kunnen plaatsen en hun herinneringen kunnen delen. Het is je eigen privé omgeving. De app presenteert zich als digitaal condoleanceboek en rouwverwerkingsapp ineen. Want de app biedt ook ondersteuning, zoals leestips, troostende muziek en kijktips. Daarnaast vind je er informatie uit professionele hoek, zoals stichtingen, rouwdeskundigen en een agenda voor (lotgenoten)bijeenkomsten.

Yvette den Hartog aan het woord

Als je benieuwd bent naar deze app, neem dan een kijkje op de website. Hier vind je meer informatie over wat de app te bieden heeft en wat de kosten zijn. De app kan je kosteloos downloaden. Voor het openen van een privé gedenkomgeving betaal je momenteel eenmalig 79 euro. Je hebt een jaar toegang en kunt alle berichtjes als pdf downloaden. Op termijn is het ook mogelijk om alle herinneringen in een mooi gedenkboek te laten bundelen. Als een portie troost.

Ik heb geen aandelen in deze app, maar als je een beetje digitaal bent ingesteld dan lijkt me dit een mooie manier van herdenken. Het is waardevol als meerdere familieleden of andere naasten hun herinneringen delen. Iedereen had immers zijn eigen relatie met de overledene en zijn eigen, persoonlijke herinneringen. Ik kan me voorstellen dat het troost geeft om die verhalen te lezen en te kunnen bewaren.

Tot slot
Ik heb deze avond bezocht samen met Janneke Meester. Zij is wandelcoach en biedt rouw en verliesbegeleiding. Neem eens een kijkje op haar website als je wel wat ondersteuning zou willen. Als ervaringsdeskundige en mooi mens biedt ze de hulp die jou weer overeind helpt.

Heb je een vraag over rouw of herdenken? Of heb je een meer algemene vraag? Bel of mail me gerust, ik sta je graag te woord.